Vites nasıl çalışıyor öğrenmek ister misiniz?
5 vitesli araçlar eskide kaldı. Günümüzde 6 vites standart hatta arabalarda artık 8 vitese kadar geldik. Burada “5, 6 veya 8 vites” dediğimiz şey aslında vites kutumuzun kaç oranlı olduğunu söyler. Peki neden vites kullanıyoruz ve adedi ne işe yarıyor?
Vites ne demek biliyor muyuz?
Vites, dilimize Fransızcadan aldığımız bir kelimedir ve Türkçesi: hız kelimesi ile karşılanır. Yani 8 vites, “8 hızlı” bir vites kutusuna sahip olduğunu gösterir. Her viteste farklı bir hıza ulaşırız ve toplamda 8 kademeli hızımız olduğunu ifade etmiş oluruz. Şanzıman dediğimiz parça da budur zaten: motordan gelen gücü oranlayarak katlayan ve farklı hızlara ulaşmamızı sağlayan parça.
Neden farklı vitesler var?
Vites kutusu, motorun gücünü katlayarak kullanmamızı sağlar. Motorun sabit gücünü alıp 1. vitese aktarırsak o vites için azami hıza ulaşır ve bir sonraki vitese geçeriz. Her vitesin güç ihtiyacı farklı olduğu için birini bitirince öbürüne geçeriz. Bunun için her vites sırasıyla kullanılır.
Her vites motorun sabit olan gücünü kullanarak hızı arttırır ve bir sonraki vitese devreder. Buna vites oranı demek mümkündür.
Güç sabit olduğu için vitesleri sıralı kullanmak zorundayız. İkiden dörde geçince motorun zorlanmasının sebebi budur. Henüz üçüncü vitesin güç katlamasını tekerlere iletip o hız seviyesine çıkmadığımız için motorun gücü dördüncü vitese yetmez.
Vites nasıl çalışır, gücü nasıl katlar?
Aşağıdaki görselde güç aktarımının yapısını görebilirsiniz. Vites kutusu gücü, farklı büyüklükteki çarklardan geçirerek katlar.
Görsele dönecek olursak: Soldan sağa ilerleyen güç ilk olarak motorda üretilir. Motordan vites kutusuna giren güç, dişliler yoluyla farklı oranlarda dönüştürülür. Vites kutusundan çıkarak da arka tekerleğe, oradan lastikler yoluyla yere aktarılır.
Vites kutusu çarkların çapının ya da başka bir ifade ile diş sayısının değişmesi ile oranlar, katlar ve farklı seviyelerde kullanılabilir hale getirir.
Şimdi gelin, dişliler arasındaki farkın, tekerin dönüşüne yani hızımıza nasıl etki edeceğini görelim. Yazıda teeth olarak geçen, çarklardaki diş sayısıdır. Vites oranı aslında kullanımda olan çarkın oranıdır.
Peki neden farklı vitesler var?
Hızı arttırmak için. Başka bir deyişle aynı gücü (yani motorun üretebildiği sabit gücü) katlayarak daha yüksek hızlara ulaşmak için.
Vites oranlarının her biri, çalışmak için, bir öncekinin seviyesine ihtiyaç duyarlar. Bunu aslında biliyorsunuz, birinci vitesten dördüncü vitese geçemezsiniz. Zira dördüncü vites çalışmak için, işe üçüncü vitesin sonlardaki seviyesinde başlamayı şart koşar.
Kısacası vitesler, motordan çıkan gücü here seferinde katlayarak çekiş olan tekerleğe iletir. Bu yüzden sıralı gitmek, vites atlamamak gerekir. Bu kural vitesi büyütürken olduğu kadar ufaltırken de geçerlidir. Çark (yani vites) değişince dönüş hızı değiştiğinden çekiş olan tekerlek ve motorun dönüş hızlarını birbirine eşitlemek gerekir. Bu yüzden vites atlamak uyumu bozan ve tehlike yaratan bir harekettir.