Doğru yapılan motosiklet fren gücü o kadar yüksek, tutuşu o kadar fazladır ki kafadan takla atmanıza bile sebep olabilir.
Burada olan şey şudur: ön tekerin tutuşu o kadar fazla ki kaymıyor. Dolayısıyla yere tutunan (hatta asfaltı ısıran) lastik tüm frenleme gücünü motosikleti yavaşlatmak için kullanıyor. Frenlemenin bir etkisi var: ağırlık aktarımı (transferi). Frenleme böylesine güçlü olduğunda ağırlık tamamen ön tarafa yığılıyor. Ağırlık o kadar öne akıyor ki arka taraf ağırlıksızmış gibi havaya kalkıyor 🙂
Bu bilinçli olarak yapılırsa adı stoppie oluyor. Stop kelimesini zaten yakalamışsınızdır. İşte stoppie durmaya yakın hız ve anlarda yapılıyor. Bununla birlikte videodaki durum farklı çünkü isteyerek yapılmıyor. Düşük hızlarda da değil sürücü. Burada sorun fazla hızlı ve istemeden yapılıyor olması. Tehlike sebebiyle freni de bırakamadığından motosiklet fren gücü o kadar fazla ki tombalak gündeme geliyor…
Tabii ki gelmişken bir de bu yazıdaki videoyu görmek istersiniz sanırım 🙂
Videoda Toprak Razgatlıoğlu ön freni kontrollü şekilde sıkarak arka tekeri havalandırıyor (stoppie) fakat onunla yetinmiyor. Motosiklet ön tekerde yığılmışken bir de manevra yapıyor 🙂
Eğitimde sıkça geçer: “Motosiklet smooth sürülmeli.”, “Smooth olun.” peki bir türlü açıklanmayan bu smooth ne demek?
Motosiklet eğitiminde habire tekrarlanır bu smooth kelimesi ve karşılığını da “yumuşak” olarak verirler.
Kavramların sıkıntısı şu: anadilinizde ifade etmedikçe anlamına “eremezsiniz”. Daha da kötüsü herkes algısı, kadri nispetinde içeriğini kendi doldurur kavramların ve sonuç: aynı kelimeyi farklı anlayan insanlar topluluğu.
Smooth’un Türkçe karşılığı, kavramı dilimizde karşılayan: “Zarif” kelimesidir.
Mesela dans. Dansta hareketler zarafet içindedir değil mi? Sert hareketler yoktur, köşeli figürler göremezsiniz. Hareketlerin kendisi de zariftir, bir hareketten diğerine geçiş de aynı şekilde köşeli, sert değildir.
İşte motosiklet smooth oldu mu tıpkı dans gibi köşesiz, sivri olmayan bir tablo ortaya çıkar. Zart diye sıkmazsınız fren kolunu, aniden yapmazsınız frenajı. Ya da hart diye açmazsınız gazı, kontrollü ve ufaktan başlayıp arttırarak gaz açarsınız. Gidon ve yatış da ona keza. Yani iyi motosiklet sürüşü zarif bir iştir…
smooth deyince gaz kontrolü daha da önem kazanıyor
toprak sbk stoppie yapar da Dünya Süper Motosiklet Şampiyonası (World SBK) Razgatlıoğlu’nun videosunu paylaşmaz mı? 🙂
Stoppie, aşırı ön fren gücü uygulayarak motosikletin öne yığılmasını ve arka tekerin havaya kalkması demek . Üst derecede fren kolu (gücü) hakimiyeti gerekiyor tabii ki.
Ben deneyeyim demeyin çünkü stoppie için: – Çok iyi tutunan lastik, – Çok iyi tutan asfalt lazım. Ki ikisi de bizde yok, en ufak olumsuzlukta doğrudan kayar ön teker ve yere yapışırsınız 🙂
Peki bu stoppie’yi sokakta yapan yok mu? Var ama riski size ait.
Bu yazı Video Kategorisinde yayınlanmıştır; kategorinin diğer yaıları için toprak sbk stoppie.
Evet, motosiklet eğitimi bu konuyu da işliyor 🙂 Sabit dururken neler yapmalıyız?
Motosiklet eğitimi tüm durumları içerir, dolayısıyla hareketsiz beklerken de kurallar vardır. Motosiklet sabit dururken hala motosiklet üzerindeyiz ve hala yönetilmesi gereken riskler var.
İşte bu yazıda belki de hiç aklınıza gelmeyecek bir tehlikeyi konu ediyoruz.
mustafaat
Motosiklet hareket halinde değilken, fren yapıp sabit duruma geçtikten sonra, ya da beklerken belirli bir duruşumuz var.
1. Viteste, sağ ayak arka frende, debriyaj çekili,
harekete geçmeye hazır şekilde bekliyoruz.
Bu mesele tahmin ettiğinizden daha önemlidir. En az iki defa hayatımı kurtardığını söyleyeyim. Kırmızı ışıkta beklerken arkadan gelen fren sesini duyduğunda tek şansın var:
Yukarıda anlattığım gibi hazır bekliyorsanız gaz açıp canınızı kurtarıyorsunuz…
Bu bekleyiş hali bize en ufak tehlikede kaçıp kurtulmayı sağlıyor.
Böyle beklemeyin; vites 1’de ve debriyaj çekili olsun ki en ufak bir şeyde debriyajı salıp harekete geçin
Tabiidir ki arkamızda iki – üç araç varsa, iki şeridin arasındaysak, kısacası %110 emniyette isek bu kuralı esnetebiliriz. Fakat özellikle kırmızı ışıkta beklerken tetikte olmakta fayda var.
Bu konuyla daha ayrıntılı bilgi için MotoMania Youtube kanalında da böyle bir video var (videoya gitmek için tıklayın)
Bu yazı Motosiklet Acemileri kategorisinde yer almaktadır; Püf Noktası | Sürüş Teknikleri kategorilerini içerir (kategorinin tün yazılarını görmek için tıklayın).
Honda Türkiye web sitesinde, CB650R sayfasında görmüştüm ve: “Ne ola ki?” diye sormuştum kendime. İşten güçten fırsat bulana kadar sayfadan kaldırmışlar ama ne olduğunu buldum 🙂
Honda Web Sitesinde şöyle bir bilgi var:
Acil Durum Fren Desteği / Emergency Brake Assist
Honda’nın Acil Durum Fren Desteği, sürücünün kazadan kaçınma durumlarında tam fren basıncı uygulamasını sağlar. Bu amaçla bir mikroişlemci sürekli analiz yaparak sürücünün normal fren alışkanlıklarını “öğrenir”. İzleme, sürücünün normal şartlarda uyguladığı fren basınç oranı ve fren sistemine uyguladığı toplam basınç için yapılır.
Neyse, işin teknik kısmını yazının sonuna bırakıp konuya girelim ama yok ben doğrudan teknik kısmını istiyorum derseniz tıklayın, doğrudan teknik bölüme geçin. Fren hakkındaki yazılarımız için ise buraya tıklayın.
Honda “Kontrollü Fren” Sistemi
Özgün ismi Brake By Wire, buradaki “wire” sanılanın aksine kablo ya da bağlantı değil, yönetim, kontrol anlamına geliyor; yanlış çevirilere kanmayınız 🙂 Her şeyle birlikte fren konusunda da ilerleme var, Honda küçük ama akıllı bir adım atmış.
Elektronik destek yeni bir şey değil, örneğin 2008 Kawasaki ZX-10R çekiş/denge yönetim sistemine sahip ve son (2019) Yamaha R1 ve R6’ların Merkezi İşlemci Birimi (ECU) verdiğiniz gazı motora iletmeden önce yazılımına göre yorumluyor ve “uygun” bulduğu şekilde (yani kısarak) iletiyor. ABS ise artık standart hale geldi ve Honda’nın Kombine Fren sistemi veya CBS’si, sadece bir fren sıkılsa bile ön ve arka tekerlekleri arasında frenleme gücünü (hem de uzun süredir) otomatik olarak dağıtıyordu zaten.
Honda’nın mevcut ABS ve CBS’nin üzerine, arka tekerleğin kilitlenmesini engellemek amacıyla, ağırlık aktarımını elektronik olarak yöneten bir özellik eklemiş. ABS+CBS ile Honda spor motosikletler zaten iyi durmalarıyla ünlü; üstelik bunu dengeli şekilde yapıyorlar. Bu yeni sistemle ise, kilitlenmeleri önleyen(ABS), arka frenlemenin aşırı kullanımını düzelten (CBS) ve bunu sokak yarışçısı motosiklet modellerindeki ön teker hassasiyetini bozmadan yapan (işte burası yeni) güven verici elektronik sistem desteği getiriyor.
Honda, aslında bu yeniliği, VFR800 ve CBR1100XX’lerden bildiğimiz Honda Kombine Fren Sisteminine, bilgisayar kontrolü ekleyerek yaptı. Ön ya da arka, fren komutu beyinde (ECU’de) analiz ediliyor ve daha sonra, sert veya acil frenleme yapıldıysa, “teker yükseltme” (ağır frende arka tekerin havalanması) olmaması için gerekli düzeltmeler yapılıyor. Bu öne yığılma hareketi normalde sürücüleri rahatsız eder ve gerektiğinde maksimum frenleme kuvveti uygulamalarını önler(di), şimdi bu hissi yok eden sistem ile daha fazla fren yapmamızın önü açılmış oluyor.
Honda bu yeni fren sistemini ilk olarak süper spor sınıfına dahil edecek gibi görünüyor. Yakın gelecekte CBR1000RR ve CBR600RR modellerinde göreceğiz demek ki 🙂
Nasıl Bir Teknik Gelişme?
Demiştik ki:
Acil Durum Fren Desteği / Emergency Brake Assist Honda’nın Acil Durum Fren Desteği, sürücünün kazadan kaçınma durumlarında tam fren basıncı uygulamasını sağlar. Bu amaçla bir mikroişlemci sürekli analiz yaparak sürücünün normal fren alışkanlıklarını “öğrenir”. İzleme, sürücünün normal şartlarda uyguladığı fren basınç oranı ve fren sistemine uyguladığı toplam basınç için yapılır.
Bu basın açıklaması dilini de ayrıca garip buluyorum. “Kazadan kaçınma durumları” tamam, İngilizceden çeviriyorsun da, Türkçeyi de mi bilmiyorsun 🙂
Neyse, bu yeni özellik, acil durumlarda korkup freni tam sıkmadık mı devreye girip kendi kendine daha güçlü fren yapıyormuş.
Sürücü alışılmış sürüş şartlarının dışında ani fren yaparsa, Acil Durum Fren Desteği, VSA modülatöründe bulunan pompayı aktive eder ve aracın mümkün olan en kısa mesafede durmasını sağlayacak kadar yüksek fren sistemi basıncı oluşturur. Mikroişlemci, sadece fren pedal hızı veya fren basınç eşik değerlerine ulaşıldığında fren desteğinin devreye girmesini sağlar.
Yani diyor ki: Acil durum olduğunu anlarsa, sistem, tam güçle fren yapar.
Acil Durum Fren Desteği, acil durumlarda tam fren performansı sağlamak için sürücüye yardımcı olur. Sürücü, fren pedalı üzerindeki basıncı serbest bıraktıktan sonra, Acil Durum Fren Desteği devre dışı kalır.
“Yani birden bire fren yapmıyoruz, siz ayakla ya da elle fren yaptığımız sürece çalışıyor bu fren desteği.” diyorlar.
Ama fark yarattığı kesin. Aşağıdaki örnek yine Honda web sitesinden fakat arabalar için. Görüldüğü üzere arada ciddi fark var. Motosiklette bu kadar büyük fark olur mu bilemeyiz ama bu hayatla ölüm arasındaki fark olacaktır…
Fakat burada bir şey daha var: sürücünün kontrolü dışında birden devreye giren bir etkiden bahsediyoruz: bu sürücüyü rahatsız edip paniğe sürükleyebilir.
Sistem çarpışma ihtimalini algılarsa, sürücünün fren yapıp yapmadığını kontrol eder. Sürücü fren yapıyorsa, sistem mümkün olan en üst noktaya kadar fren basıncını arttırır, yani ABS izin verdiği ölçüde en güçlü freni yapar. Başka bir deyişle:
Frenleri köküne kadar sıkar.
Sürücü fren uygulamamışsa, sistem ön tarafın çöküp dalmasını önlemek için ilk önce arka freni etkinleştiriyor. Daha sonra uygun frenleme gücünü yolun durumuna göre hesaplıyor, arka teker kilitlenecek fren gücüne ulaşırsa, bu defa da ön fren yapmaya başlıyor. Taa ki motosiklet durana ya da engel yeterince uzakta olana kadar.
Uzakta olma diyor, demek ki radar gibi bir şey var çünkü öndeki nesneyi bir şekilde fark etmesi lazım değil mi?
Son Söz
Bu konuda yeni haber geldi mi paylaşacağız ama şurası kesin: Honda yenilik peşinde koşmaktan vazgeçmiyor ve bu iyi bir şey. Zira Honda tutucu bir marka olarak bilinir, demek ki Honda bu özelliği getirirse, olabilecek en iyi şekilde bize sunar.
Motosiklet eğitimine Kapalı Alan eğitimi ile başlıyoruz. Kapalı Alan Eğitimi çok önemlidir çünkü aceminin yola çıkmadan önce çözmesi gereken alıştırmalar bütünüdür. Tabii ki acemi için zor:
Frenlemede korkacak, yapamayacaksınız,
Kaçış manevrasında korkacak, yapamayacaksınız,
Yavaş hız ve dar manevrada arka fren pedalını ezmekte zorlanacaksınız;
Düşük bakış değil de ileri bakış ile bunların hepsini daha rahat becerecek ve
Düşük bakış değil de ileri bakış ile bunların hepsini daha rahat becerecek ve:
İleri bakışla (yakınınızı) önünüzü daha iyi görebildiğinizi öğreneceksiniz (bu özellikle slalom testinde çok net olarak belli olur; ileriye bakınca daha rahat slalom yapacaksınız).
Motosiklet Kapalı Alan Eğitimi en çok, bakışı düzgün kullanma eğitimidir.
Motosiklet fren ve gaz nasıl yapılır sorusunu acemilere bir türlü anlatamıyordum. Çünkü motosiklet fren ve gaz tekniği belirli bir usulle yapılır. Üreticiler ve sistemler de bu şekilde fren yapacağımızı varsayıyor ama bunu nasıl anlatacağız?
Uzun zamandır düşünüyorum: “progressive”, kademeli, giderek artan ve düzenli şekilde diye anlattığımız gaz açma ve özellikle fren yapma şeklini nasıl anlaşılabilir yapabiliriz?
Kullandığımız örnek genelde limon sıkmak idi. Yavaştan başla, giderek arttır. Oysa böyle sıkmıyoruz limonu. Sert ama döndürerek sıkıyoruz limonu. Fren ise böyle değil…
Peki fren nasıl sıkılır, gerçek hayatta neyi fren sıkar gibi yapıyoruz?
Fren sıkmak, azı dişinizle antep fıstığı kırmak gibidir
Birden ısırır mısınız ? Hayır, aksine dişlerinizle kavrar, yavaştan sıkmaya başlar, baskıyı arttırır, acıyan yerde de bırakırız değil mi? Tehlikenin hemen öncesinde de durursunuz…
Peki neden böyle yaparız? Zira bir yerde acıyacağını biliriz. Yavaş yavaş sıkmak da, acıyan yerde durmamızı, sınırda kalmamızı sağlar.
İşte fren kolunu da böyle sıkacaksınız:
“Dişlerinizle antep fıstığı kırar gibi”
dişinle kavra
yavaştan başla
sıkıştırmaya arttırarak devam
acıdığı yerde bırak!
|
|
|
|
elciği tut
boşluğunu al
baskıyı arttırarak devam
kilitleneceğini anladığında bırak!
Motosiklet fren ve gaz tekniği ortaktır, gaz vermek de aynı şekilde, kademeli olmalıdır. Birden değil yavaş yavaş arttırarak. “Motosiklet fren ve gaz nasıl sorusunun cevabı aynıdır”
Süratin iyice azalmasıyla birlikte kilitlenme riski artar (aslında buna süspansiyon sisteminin sekmesi de risk olarak ilavedir), bu anlarda kilitlenmeyi arka tekerde yaşamak daha doğru olacağından
yavaşladıkça ön freni azaltıp, arka frene ağırlık veriniz.”
“ABS Fren Mesafesini Uzatır Mı?” sorusu hala tartışılıyor ama cevap belli; hem de en yetkili ağızlardan birinden.
Kendisi KTM Duke 1290’ın baştan aşağı geliştirme programından sorumlu olan ve öncesinde ciddi kariyeri olan eski bir yarışçı.
Tabiidir ki KTM’nin ses getirecek modeli 1290’ı herhangi biri geliştiremezdi. Bu yüzden aşağıdaki resimlere iyi bakın ve ABS meselesini kapayalım artık.
Ama ABS kapalıyken, normal ABS ayarlarında durduğundan iyi durabilir misin?
Sonuç
ABS fren mesafesini uzatmaz
İhtimal yok, bayağı bir denedik, yapabileceğimizi sandım ama beni her zaman yendi Toby. Bu da tam dediğimizi kanıtlıyor. ..
…elektronik destekler size yardımcı olmak için varlar, sizi kontrol etmek için değil.
Peki bu adam kim?
İşte ABS Fren Mesafesini Uzatır Mı sorusunun cevabını bu şampiyon adam vermiş 🙂
Panik Fren
Ani frenlemede, panik anında hisleri olan ve kabiliyeti azalan bir tür olduğumuzu unutmayınız.
ABS ise makine, her seferinde aynı performansı gösteriyor. Bu yüzden normalde yapacağınız frenlemeyi panik frende yapamazsınız ama ABS’niz varsa kurtulursunuz…
Hayır! Çünkü kimse ideal şartlarda fren yapmıyor. Hele panik frende ABS karşısında hiç şansınız yok. Bu yazıda ayrıntısıyla görülüyor.
ABS Fren Daha Mı İyi?
Her şartta ve her zaman. On denemede bir %98 iyi fren yapabilirsiniz ama ABS her seferinde %95 yapıyor. Tehlike anında ise mutlaka sizden iyi fren yapar…
Fren balatası değişirken, ayardan önce elcik ayarını sıfırlayarak başlamak lazım. Önce teknik altyapıyla başlayalım:
Balatalar kullanıldıkça biter, yani aşınırlar ve incelirler. İnceldikçe de diske değmek için daha uzun mesafe yapmaları gerekir ve bunun için de ayar yapılır (fren kolunun önündeki yerden). Yani sistem biten balataya göre ayarlı vaziyette olur.
DİKKAT EDİN HEM SAĞDAKİLER AYARDIR, HEM DE SOLDAKİLER. SAĞDAKİLER ELCİKİN ÇEKME MESAFESİNİ, SOLDAKİLER İSE TEL AYARINI
Sorun yaşamamak için, balata değişim zamanı geldiğinde ayarınızı kontrol ediniz (fren ayarı bitmiş balataya göre mi, yoksa sıfırlanmış mı?).
Bu yapılmaz ise, eskiye göre ayarlı sistem yeni balata ile kullanıldığında uyumsuzluk yaratır (fazla sert, dozajsız, hatta çok sıkıldığında kaçırmalara sebep verebilecek kadar uyumsuz).
Not: Hidrolik eksikliği ile mekanik olarak ayar yaptıysanız da aynı şey geçerlidir.
ÜSTTEKİ AYAR SIFIRDA, ALTTA İSE AZAMİDE AYARLI OLDUĞUNA DİKKAT
İlave: Fren balatası ayarı için anlattığımız her şey debriyaj için de geçerlidir.
